19 yy. ’da dünyada sanayileşme hareketleri ile birlikte çalışma şartları kötüleşmiş ve çocuk işçilerin sayısı artmış yine çalışma saatleri 14-15 saat olarak belirlenmişti. Şirketler hızla büyürken işçilerin haklarında iyileştirmeler yapılmamıştı. Bu durum bir takım örgütlerin harekete geçmesine neden oldu. 1880 yıllarda kurulan meslek ve emek örgütleri 8 saatlik iş günü anlayışını genele yaymak için mücadele vermiş ve halk tarafından da desteklenmişti.

Osmanlı’da 1 Mayıs

Osmanlıda bilinen ilk işçi hareketi 1473 yılında görülmektedir. Bu dönemde seramik ustaları ücretlerini alamadıkları için iş bırakma eylemi yapmışlardır. Sonrasında farklı tarihlerde fazla olmasa da işçiler haklarını aramak adına küçük çaplı hareketlerde bulunmuşlardır. Osmanlı’da 1 Mayıs’ın kutlanması 1890’lı yıllara tekabül etmektedir. Bu yıllarda 1 Mayıs günü “Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü” olarak anıldı ve Ülke genelinde de yeterli bir destek gördü. 19 yy ‘da Osmanlı’da işçi hareketlerine sarayın ve askerin ihtiyaçlarını karşılamak için kurulan işletmelerde rastlanılmaktadır. Bu işletmeler devlet eliyle oluşturulduğu için batıdan farklı olarak Osmanlı’da modern anlamda işçiler ilk olarak devlet eliyle oluşturulmuştur. 1905 yılında İzmir’de, 1910 yılında ise İstanbul’da 1 Mayıs ilk defa kutlandı. Osmanlı Devleti’nde Selanik’te işçi örgütlenmesi iyi durumda idi. 1911 yılında tütün, pamuk işçileri 1 Mayıs’ı kutladı. Yine 1912 yılında İstanbul’da 1 Mayıs kutlamaları yapıldı. 1920 yılında Osmanlı hükümeti işgal altında idi ve yine de işçi bayramı büyük bir katılımla kutlandı. İşçiler Haliç’ten başlayarak Karaköy üzerinden Beyoğlu’na kadar yürüyüş yaptı. Trabzon’daki kutlamalarda ise Enver Paşa lehine tezahüratlarda yapıldı. 1921 yılındaki 1 Mayıs kutlamalarını ise 1919 yılında kurulmuş olan İşçi ve Köylü Sosyalist Partisi organize etti. Mersin’de yapılan kutlamalarda ise işgalci Fransa’ya karşı da nefret dolu “kahrolsun emperyalizm” sloganları atıldı.

Cumhuriyetin İlanı ile Birlikte Türkiye’de 1 Mayıs

1923 yılında Ankara’da meclise yürüyen işçiler sekiz saatlik iş günü, hafta tatili ve 1 Mayıs’ın bayram olarak kabul edilmesini istiyorlardı. 1923 yılında 1 Mayıs, “İşçi Bayramı” olarak kabul edildi. 1924 yılında ise toplu olarak kutlanan 1 Mayıs etkinlikleri yasaklandı. 1925 yılında çıkarılan “Takrir-i Sükûn Kanunu” ile 1 Mayıs İşçi Bayramı uzun yıllar yasaklandı. 1935 yılında ise 1 Mayıs İşçi Bayramı’na “Bahar ve Çiçek Bayramı” adı verildi ve resmi ücretsiz tatil edildi. 1976 yılında 1 Mayıs Taksim’de işçi sendikalarının da desteği ile etkili bir şekilde kutlandı. 1977 yılında yine Taksim’de etkili bir kutlama yapıldı. 1977 yılındaki kutlamada 34 kişi hayatını kaybetti.1981 yılında “Milli Güvenlik Konseyi” 1 Mayıs’ı resmi tatil olmaktan çıkardı. 2008 yılında 1 Mayıs "Emek ve Dayanışma Günü" olarak kabul edildi ve kutlama yapılmasına izin verildi. 2009 yılında 1 Mayıs tekrar resmi bayram olarak kabul edildi.

Kaynak:

Donald Quataert - Erik Jan Zürcher Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine İşçiler 1839-1950, İletişim Yayınları, İstanbul 1998.

Kadir Yıldırım, II. Abdülhamid Dönemi İstanbul’unda İşçi Hareketleri, İstanbul Üniversitesi.

Birleşik Metal-iş Dergisi Sayı 2, Sabah,